یک عضو هیئت علمی دانشگاه تهران معتقد است پیدایش ویروس کرونا و شیوع عالمگیر آن نقطه عطفی در تاریخ تمدن مدرن و پدیده مدرنیته و شروع دوره پس از آن خواهد بود.
احمد نادری عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و منتخب مردم تهران در یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی خبرگزاری تسنیم، با اشاره به چالش جهانی ویروس کرونا و تأثیر این ویروس بر تحولات سیاسی و اجتماعی در سطح بین‌المللی گفت: پدیده کرونا به‌عنوان یک ویروس کوچکی که به جان مردم دنیا افتاده قبل از هر چیز ناتوانی انسان مدرن در برابر یک ویروس میکروسکوپی را به منصه ظهور گذاشته و تمدن مدرن را با تمامی عظمت خود با چالش جدی روبه‌رو کرده است.
وی افزود: اگرچه پست‌مدرن‌ها در دهه هفتاد و هشتاد قرن بیستم میلادی این گزاره را مطرح می‌کردند که پروژه مدرنیته به پایان راه خود رسیده و دوره‌ای جدید به‌نام پسامدرن شروع شده، ولی در عمل این پدیده کرونا بوده که پایان رسمی مفهومی به‌نام مدرنیته را اعلام کرده است، به همین جهت است که دوران پساکرونا دوران ویژه‌ای در تاریخ تمدن بشری خواهد بود و به همین خاطر است که به‌اعتقاد بنده پیدایش ویروس کرونا و شیوع عالمگیر آن را می‌توان به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ تمدن مدرن و پدیده مدرنیته و شروع دوره پس از آن در نظر گرفت، لذا پسامدرنیته واقعی را می‌توان با ظهور کرونا و دوره پس از آن و با ظهور انسان پس از آن به نظاره نشست.
*«کرونا» احیاگر مفهوم غرب وحشی
استادیار مردم‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران با بیان این که ویروس کرونا و اثرات ناشی از آن سبب شد مفهوم یا کانسپت غرب وحشی که در قرون پیشامدرنیته مطرح بود، بار دیگر مطرح شود و بر سر زبانها بیفتد، تصریح کرد: احیای مفهوم غرب وحشی به‌ویژه در روزها و هفته‌های اخیر از سوی دولتهای غربی که در دو سه دهه اخیر مدعی ارزشهای جهان‌شمول بوده‌اند، تجلی پیدا کرده است.
نادری افزود: این روزها اخبار قابل تأملی درباره سرقت محموله‌های بهداشتی و حفاظتی در برابر کرونا به‌ویژه ماسک از سوی دولتهای اروپایی و آمریکا در رسانه‌ها در حال انتشار است که آخرین نمونه آن سرقت محموله خریداری‌شده از سوی دولت محلی در برلین آلمان بود که قرار بود از تایلند به این ایالت ارسال شود که در بانکوک توسط دولت آمریکا توقیف و برای ارسال به مقصد آمریکا بلوکه شد، اقدامی که وزیر داخله ایالت برلین به آن “دزدی دریایی مدرن” اطلاق کرده است.
رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران ادامه داد: لذا مفهوم غرب وحشی در حال احیا شدن میان کشورهای اروپایی و به‌ویژه آمریکا است که نشان می‌دهد دنیای غرب، دیگر آن غرب بازنمایی‌شده توسط غول‌های رسانه‌ای نیست و هسته مرکزی غرب اساساً در حال بازنمایی چهره واقعی جوامع و دولتهای تحت سیطره خود است، در حالی که در دهه‌های گذشته رسانه‌های غربی این بازنمایی را میان افکار عمومی دنیا تثبیت کرده بودند که غربی‌ها انسانهایی طرفدار حقوق بشر، دموکراسی، نوع‌دوستی و ارزش‌هایی از این دست هستند.
*سابقه تاریخی به‌چالش کشیده‌شدن تمدن غرب
نادری در ادامه با اشاره به نمونه‌های تاریخی دیگری که پیش از پیدایش ویروس کرونا موجب به چالش کشیده شدن ارزشهای تمدن غربی شده است، خاطرنشان کرد: جنگ‌های جهانی اول و دوم تا حدودی موجب به چالش کشیده شدن ارزشهای تمدن مدرن شد به‌ویژه پس از جنگ جهانی اول که شوک و ضربه بسیار شدید به تمدن غربی وارد آمد و موجب این شد که انسان مدرن به بازاندیشی در مدرنیته بپردازد که نتیجه آن متوسل شدن غرب به مکاتب جایگزین، عمدتاً در عرصه هنر نظیر اکسپرسیونیسم و… شد.
وی تصریح کرد: این موضوع به‌ویژه پس از پایان جنگ جهانی اول مطرح شد و تمدن غرب با این سؤال مواجه شد که؛ آیا واقعاً سعادتی که در مدرنیته وعده آن داده می‌شد، در نهایت همین جنگ جهانی با میلیون‌ها کشته و آواره جنگی است؟ منتها بعد از دو جنگ بین‌المللی اتفاقی که افتاد این بود که مرکزیت تمدن غرب به ایالات متحده آمریکا منتقل شد و اندیشمندان آمریکایی نیز با رویکردی ادراکی و شناختی بار دیگر ارزشهای تمدن غربی را در سرتاسر دنیا احیا و نهادینه و تلاش کردند که معیارها و الگوهای غربی به‌رهبری آمریکا این بار به‌شکل نرم، به‌عنوان سرنوشت محتوم جهان مفروض گردد.
*نظم جهانی در دنیای پساکرونا نظمی متفاوت خواهد بود
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران افزود: همچنین اندیشمندان آمریکایی توانستند ارزشهای تمدن غربی را بار دیگر به‌عنوان نقطه اوج ارزشهای انسانی و معیارهای جهان‌شمول معرفی کنند، لذا با توجه به اینکه این بار با ظهور چالشی به‌نام کرونا حتی ایالات متحده آمریکا نیز به‌شکل جدی درگیر رویارویی با این بحران شده، بنابراین می‌توان این طور تحلیل کرد که کرونا ضربه جدی به تمدن غربی از این منظر وارد کرده است و قطعاً نظم جهانی در دنیای پساکرونا یک نظم متفاوتی خواهد بود که در آن نقش غرب به‌رهبری آمریکا به‌شکل محسوسی کمرنگ خواهد شد، مسئله‌ای که همین امروز نیز مشهود است و شاهد هستیم که دولت چین پس از مدیریت موفق در کنترل شیوع کرونا اقدام به کمک‌های گسترده به کشورهای درگیر با این ویروس کرده و به‌نوعی قدرت نرم خود را با تمام قوا به رخ رقبای خود کشیده است.
وی با اشاره به عملکرد ایران در موضوع مدیریت بحران کرونا خاطرنشان کرد: البته نباید از این واقعیت نیز غافل شد که جمهوری اسلامی نیز علی‌رغم انتقاداتی که به نحوه مدیریت قوه مجریه و مقننه در بحث کرونا وارد است ولی با در نظر گرفتن تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه ملت و دولت ایران در جریان است به‌ویژه در مقایسه با کشورهای مدعی غربی از جمله آمریکا، فرانسه و انگلیس عملکرد بهتری در بحث کنترل این ویروس داشته است.
*کرونا و چالش مشروعیت اتحادیه اروپا
نادری با تأکید بر اینکه با ظهور ویروس کرونا ناقوس مرگ و فروپاشی تمدن غربی رساتر از گذشته در حال نواخته شدن است، گفت: از سوی دیگر شاهد احیای نوعی ملی‌گرایی میان کشورهای غربی هستیم به‌طوری که ترامپ به‌صراحت اعلام می‌کند در مسئله مقابله با کرونا به پیشنهاد کمک هیچ کشوری اعتماد ندارد و در کشورهای اروپایی نیز شاهد این هستیم که مشروعیت اتحادیه اروپا با چالش‌های جدی میان مردم و رهبران کشورهای اروپایی روبه‌رو شده است و اگر نگوییم که اتحادیه اروپایی از همین الآن فروپاشیده ولی مسلماً ایده حکمرانی کشورهای اروپایی ذیل اتحادیه اروپا به حالت تعلیق در آمده است، این مسئله را می‌توان در بستن گسترده مرزها و عدم اجازه به شهروندان سایر کشورها برای ورود به کشورهای دیگر مشاهده کرد. سوزانیدن پرچم اتحادیه اروپا در کشورهای جنوبی نیز یکی دیگر از جلوه‌های این قضیه است. نکته جالبتر این که کرونا تعهدات بین‌المللی و ارزشهای سیاست خارجی کشورهای اروپایی را نیز تعلیق کرده و یا از بین برده است، فی‌المثل، ارتباط حسنه با رژیم صهیونیستی، یکی از پایه‌های سیاست خارجی آلمانی‌ها پس از جنگ جهانی دوم تاکنون بوده است، اما در همین بحران کرونا، مرکل درخواست نتانیاهو برای فرستادن تجهیزات پزشکی به این رژیم را رد کرد.
استادیار مردم‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پاسخ به این سؤال که “با توجه به تحولات جهانی ناشی از تأثیرات ویروس کرونا و ایجاد فضای جدید در عرصه بین‌الملل، آیا ایران نیز قادر است در راستای این تحولات به نقش‌آفرینی بپردازد یا اینکه بار دیگر باید شاهد این باشیم که کشورمان همانند قرون گذشته تنها تماشاگر دست به دست شدن قدرت از مغرب‌زمین به مشرق‌زمین باشد؟”، گفت: قاعدتاً هم از یک سو شرایط امروز دنیا با چند قرن گذشته قابل مقایسه نیست و هم اینکه وضعیت قدرت منطقه‌ای و جهانی ایران قابل مقایسه با حداقل یک قرن گذشته نیست.
*استراتژی پساکرونایی ایران
وی تصریح کرد: ایران ذیل حکومت جمهوری اسلامی توانسته است تنها طی گذشت چهار دهه در حوزه تولید قدرت به‌گونه‌ای عمل کند که امروز در معادلات مختلف منطقه‌ای و حتی بین‌المللی در حال نقش‌آفرینی است، بنابراین اگرچه کرونا امروز به‌عنوان یک کاتالیزور به تغییر نظم جهانی سرعت بخشیده است ولی نباید از این واقعیت غافل شد که تغییر نظم جهانی با مسئله انقلاب‌های بیداری که در سال 2011 در منطقه به وقوع پیوست، آغاز شد، بنابراین یکی از محورهای اصلی به هم خوردن نظم جهانی قطعاً ایرانِ ذیل جمهوری اسلامی است و این مسئله‌ای است که ذیل قدرت سخت و نرم نظام حاکم بر کشورمان تعریف شده است و قاعدتاً ایران فعلی با ایران قرون گذشته که ما در تاریخ می‌بینیم که چگونه نظاره‌گر تغییر نظم جهانی و دست به دست شدن قدرت بوده است، قابل مقایسه نیست.
نادری با ابراز اینکه “بحثی که امروز مطرح می‌شود این است که ما باید در فضای پساکرونایی چه استراتژی داشته باشیم”، عنوان کرد: ما اساساً باید با یک برنامه‌ریزی دقیق و منظم، تعاملی ویژه با قدرت‌های آلترناتیو و جایگزین تمدن غرب تعریف کنیم و پس از آن، تعامل را در ابعاد مختلف گسترش دهیم و کنار آن نظام ارزشی و اسلامی خودمان را به‌عنوان آلترناتیوی در مقابل نظام ارزشی غرب مطرح کنیم. در صورتی که این مهم به وقوع بپیوندد ما قادر خواهیم بود سهم خود را از نظم آینده جهانی بگیریم.
